Auteursrecht en AI

Het onderwerp auteursrecht en AI is complex en heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen vanwege de snelle ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie (AI). Hieronder een overzicht van hoe auteursrecht en AI zich tot elkaar verhouden, met enkele belangrijke kwesties en uitdagingen.

1. Auteursrecht op door AI gegenereerde werken

Een van de belangrijkste vragen is: wie heeft auteursrecht op werken die door AI zijn gegenereerd? Dit kan bijvoorbeeld gaan om teksten, afbeeldingen, muziek of video’s die door AI-modellen worden gemaakt.

Huidige situatie:

Menselijke betrokkenheid vereist: In de meeste landen, zoals in Europa en de Verenigde Staten, is het auteursrecht traditioneel gekoppeld aan een menselijke auteur. Het vereist creatieve inspanning van een mens om aanspraak te maken op auteursrecht. Werken die volledig door een machine zijn gegenereerd zonder menselijke tussenkomst vallen doorgaans niet onder de auteursrechtelijke bescherming.
AI als hulpmiddel: Als een mens AI gebruikt als gereedschap (bijv. om kunst te maken) en de mens creatieve keuzes maakt tijdens het proces, dan kan de persoon auteursrecht claimen op het werk. In dit geval wordt AI beschouwd als een instrument, vergelijkbaar met een penseel of tekstverwerker.

Uitdaging:

Wat als AI zonder directe menselijke input een werk creëert? Tot nu toe is er geen duidelijk juridisch kader voor werken die volledig door AI zijn gegenereerd. Er zijn lopende discussies over hoe deze werken moeten worden behandeld in auteursrechtelijke zin.

Mogelijke scenario’s:

Geen auteursrecht: In sommige gevallen wordt gesteld dat AI-gegeneerde werken geen auteursrecht kunnen hebben, omdat er geen menselijke maker is.
Eigenaar van de AI-tool: Een andere benadering kan zijn dat de eigenaar of ontwikkelaar van de AI-tool (bijv. een bedrijf) het auteursrecht krijgt, omdat zij het systeem hebben ontwikkeld en de creatie mogelijk hebben gemaakt.
Gebruiker van de AI: Er is ook een argument dat de gebruiker van de AI, degene die de input heeft gegeven of het creatieproces heeft aangestuurd, aanspraak kan maken op het auteursrecht, omdat hun keuzes en controle over de AI leiden tot het eindproduct.

2. Gebruik van beschermde werken voor AI-training

Een andere belangrijke kwestie is hoe AI-systemen, zoals machine learning-modellen, worden getraind. Vaak wordt AI getraind op grote datasets, die kunnen bestaan uit auteursrechtelijk beschermde werken, zoals boeken, afbeeldingen, muziek, etc.

Belangrijke vragen:

Mag auteursrechtelijk beschermde content worden gebruikt voor AI-training? Het gebruik van grote hoeveelheden gegevens om AI-modellen te trainen, roept vragen op over schending van auteursrechten. Veel AI-modellen gebruiken werken zonder expliciete toestemming van de makers.
Fair use en excepties: Sommige landen, zoals de VS, hebben “fair use”-bepalingen die onder bepaalde omstandigheden het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal toestaan zonder toestemming van de rechthebbende, bijvoorbeeld voor onderzoek en onderwijs. In Europa zijn er ook enkele uitzonderingen op het auteursrecht, maar die zijn vaak beperkter dan in de VS.
Licenties: Bedrijven die AI-modellen trainen kunnen in sommige gevallen licenties verkrijgen voor het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal, om juridische problemen te vermijden.

3. Auteursrechtelijke bescherming van AI-software

De AI-algoritmen zelf vallen meestal onder octrooien, en de software waarin AI is geprogrammeerd kan auteursrechtelijk worden beschermd als een computerprogramma. Dit beschermt de code van de AI, maar niet per se de resultaten die door de AI gegenereerd worden.

4. Auteursrechtelijke aansprakelijkheid

Een ander punt van discussie is wie aansprakelijk is voor schending van het auteursrecht wanneer een AI-inhoud genereert die inbreuk maakt op bestaande werken. Bijvoorbeeld als een AI een afbeelding maakt die lijkt op een bestaand werk dat auteursrechtelijk is beschermd. Enkele mogelijkheden zijn:

De AI-ontwikkelaar: Degene die de AI heeft ontwikkeld, kan verantwoordelijk worden gehouden, vooral als ze de AI niet zo hebben ontworpen dat het inbreukmakend gedrag voorkomt.
De gebruiker van de AI: Als de gebruiker verantwoordelijk is voor het aansturen van de AI, kan deze aansprakelijk zijn voor de output.

5. Actuele juridische ontwikkelingen

Vanwege de snelle opkomst van AI in creatieve industrieën, zijn er voortdurende juridische en beleidsontwikkelingen. Rechters, wetgevers en beleidsmakers moeten vaak nieuwe kaders ontwikkelen voor hoe AI en auteursrecht samen kunnen bestaan.

Voorbeelden:

In de VS hebben rechtbanken bepaald dat werken die volledig door niet-menselijke entiteiten zijn gemaakt, geen auteursrecht kunnen claimen.
In de EU zijn er discussies over of AI een “hulpbron” is of een “creatieve entiteit,” wat bepalend zou kunnen zijn voor auteursrechttoewijzing.

In sommige gevallen hebben rechthebbenden rechtszaken aangespannen tegen bedrijven die AI-modellen hebben getraind op auteursrechtelijk beschermde werken. Een recent voorbeeld is het gebruik van afbeeldingen van kunstenaars door AI om kunstmodellen te trainen, wat tot bezorgdheid en juridische stappen heeft geleid.

6. Morele rechten en ethische vragen

Naast de juridische vraagstukken zijn er ook ethische overwegingen bij het gebruik van AI in creatieve processen. Bijvoorbeeld:

Misbruik van creatieve werken: Kunstenaars en makers kunnen zich zorgen maken over het feit dat hun werken worden gebruikt om AI-modellen te trainen zonder compensatie of erkenning.
Authenticiteit en creatieve waarde: Het roept ook vragen op over de waarde van door AI gecreëerde kunstwerken. Zijn deze werken minder waardevol omdat ze door een machine zijn gemaakt, en zo ja, wie beslist dat?

7. AI en auteursrecht in de toekomst

Aangezien AI steeds geavanceerder wordt, zullen er waarschijnlijk nieuwe wetten en richtlijnen moeten worden opgesteld om het gebruik van AI in verband met auteursrechten beter te reguleren. Er zijn een aantal scenario’s denkbaar:

Nieuwe wettelijke kaders: Regeringen en internationale organisaties kunnen nieuwe wetten ontwikkelen die expliciet omgaan met de rechten en verantwoordelijkheden rondom AI-gecreëerde werken en AI-training. EU’s AI Act: In de Europese Unie worden stappen gezet om AI te reguleren, waarbij men rekening houdt met de impact van AI op auteursrecht en andere kwesties zoals privacy en ethiek.

AI als auteur? Sommige juridische experts stellen voor dat AI in de toekomst als een entiteit moet worden gezien die auteursrecht kan bezitten, maar dit is momenteel controversieel en onwaarschijnlijk op korte termijn.
Collectieve licenties: Een andere mogelijkheid is het ontwikkelen van collectieve licentieovereenkomsten waarmee AI-systemen toegang krijgen tot auteursrechtelijk beschermd materiaal voor training, in ruil voor een vergoeding aan de rechthebbenden.

Conclusie

Het auteursrecht en AI bevinden zich in een grijs gebied, waar nog veel onzekerheid en discussie is. De huidige wetgeving is niet ontworpen om met door AI gegenereerde werken of de grootschalige data-analyse voor AI-training om te gaan. Wetgevers, rechthebbenden, en technologiebedrijven zullen de komende jaren moeten samenwerken om duidelijke richtlijnen te ontwikkelen die zowel innovatie als de bescherming van creatieve werken waarborgen.